Markt 14

Beschrijving
Markt 14 is gebouwd op een rechthoekige plattegrond en telt aan de voorzijde twee bouwlagen onder een dwarsgeplaatst schilddak en aan de achterzijde één bouwlaag onder een zadeldak. De daken zijn gedekt met gesmoorde oud-Hollandse pannen. De gevels zijn boven een gepleisterde plint opgetrokken in schoon metselwerk in kruisverband. De achtergevel is uitgevoerd als topgevel met houten topschot. De kapconstructies bestaan uit eiken sporenkappen die ondersteund worden door A-spanten (voorzijde) en dekbalkgebinten (achterzijde). De hoofddraagconstructie bestaat verder uit enkelvoudige balklagen die opgelegd zijn in de zijgevels en op de gangmuren rusten. 

1600-1700: Oudere voorganger
Over de vroegste ontstaansgeschiedenis van Markt 14 is weinig bekend. Op basis van bouwhistorische gegevens van andere huizen aan de Markt stond vermoedelijk ook op deze plek in de zestiende- of zeventiende eeuw een houten vakwerkhuis. In het huidige pand zijn hiervan echter vrijwel geen sporen aangetroffen. Op de grens van voor- en achterhuis herinnert op de verdieping alleen een restant van een ankerbalkgebint nog aan een oudere voorganger. De exacte omvang/diepte en verschijningsvorm van dit gebouw is moeilijk te duiden. Aan de hand van de positie en hoogte van de gebintstijlen ging het waarschijnlijk om een driebeukig pand van één bouwlaag onder een doorlopend zadeldak, met relatief lage zijgevels. 

1700-1832: Nieuwbouw
Op enig moment is het bestaande huis aan de Markt ingrijpend vernieuwd en ontstond er een nieuw gebouw dat volledig voorzien was van bakstenen gevels. Vermoedelijk heeft deze vernieuwing gefaseerd plaatsgevonden in de achttiende eeuw, eerst het voorhuis en daarna het achterhuis. Op basis van de aard en materialisering van de kapconstructies is het echter niet uitgesloten dat er reeds in de zeventiende eeuw een belangrijke verbouwing plaatsvond. Op het kadastraal minuutplan van 1832 heeft het gebouw reeds haar huidige omvang bereikt. De toenmalige eigenaar was gemeente ontvanger Jan Willem Arentsen. 

voorhuis
Het voorhuis werd verhoogd en kreeg een hoog opgaand schilddak. Het gebouw presenteerde zich aan de Markt als een blokvormige stadswoning met lijstgevel. De voorgevel is mogelijk later in de negentiende eeuw grotendeels vernieuwd. 
De kapconstructie van het schilddak werd uitgevoerd met eiken A-spanten en is asymmetrisch van opzet. De daksporen zijn om en om voorzien van geschoorde haanhouten. Ter plaatse van de voorgevel en zijgevels zijn in verband met de aanwezigheid van een borstwering kreupele stijlen toegepast. De A-spanten zijn genummerd met gehakte telmerken.^[1] De verdiepings- en zolderbalklaag bestaan uit enkelvoudige balklagen met een kwartrond profiel. 
Zeer waarschijnlijk werd het huis in deze periode reeds ingedeeld met een centrale middengang en vertrekken aan weerszijden die op de begane grond en verdieping voorzien waren van grote schouwpartijen. De profilering van enkele deurkozijnen en de detaillering van enkele paneeldeuren vertoont nog invloeden van de achttiende-eeuwse Lodewijkstijlen. 

achterhuis
Ook het achterhuis werd vermoedelijk reeds in de achttiende eeuw versteend en verhoogd. De achtergevel werd uitgevoerd met een houten topschot en werd symmetrisch ingedeeld met centraal een deur en vensters aan weerszijden. De gevelopeningen werden afgesloten met rollagen.
De constructie met ankerbalken werd vervangen door een enkelvoudige zolderbalklaag. De balken zijn in het achterhuis wat smaller dan de balken in het voorhuis. Het nieuwe zadeldak kreeg een eiken sporenkap die ondersteund werd met twee eiken dekbalkgebinten. Aan de oostzijde is sprake van een hogere zijgevel met borstwering en staan de gebinten op de zolderbalklaag. Aan de westzijde is de zijgevel lager en is een constructie met A-spanten toegepast die parallel aan de daksporen op de muurplaat rust. De gebinten/spanten zijn genummerd met gehakte telmerken I en II. Tussen de dekbalken zijn aan de oostzijde hangbalken aan de flieringen gehangen. Aan de westzijde realiseerde men een vertrek die voorzien werd van een geprofileerde balklaag. Aan de achterzijde is op vlieringniveau een hijsrad aanwezig met bijbehorend hijsluik in de vlieringvloer. 
De indeling van het voorhuis met centrale middengang werd op de begane grond voortgezet in het achterhuis. Aan de westzijde lag een kelder met tongewelf met daarboven een opkamer. Deze kamer was voorheen van buiten toegankelijk via een deur in de linker zijgevel. 

1832-1900: Modernisering
Voor grootschalige verbouwingen in het verloop van de negentiende- en twintigste eeuw ontbreken duidelijke aanknopingspunten. Het blokvormige huis met lager achterhuis was omstreeks het midden van de negentiende eeuw eigendom van dokter Harmen Jan Freriks. In het begin van de twintigste eeuw ging het bezit over op Frederik Hendrik Freriks, die tevens het naastgelegen pand Markt 12 kocht. Het complex kwam omstreeks 1925 in handen van de familie Vaags. 

vernieuwing voorgevel
In het metselwerk van de voorgevel en ter plaatse van de aansluiting van de voorgevel op de linker zijgevel komen enkele onregelmatigheden voor. Het lijkt erop dat een groot deel van de voorgevel in de loop van de negentiende eeuw is vernieuwd. De gevel werd symmetrisch ingedeeld met centraal de voordeur, achtruits schuifvensters op de begane grond en kortere vierruits schuifvensters op de verdieping. De vensters werden aan de bovenzijde afgesloten met strekken.

stoep en entree
De voordeur was van oudsher bereikbaar via twee treden, waarvan één halfrond van vorm. Bij de restauratie in 1975 werd voor het huis een iets verhoogde, bestrate stoep aangebracht die aan beide zijden iets afliep naar het straatniveau. Destijds werden ook weer twee bomen voor het pand geplaatst. Meer recent is de inrichting weer gewijzigd en ontstond de huidige situatie. Er kwamen twee extra halfronde bakstenen treden en voor de gevel langs werden twee smalle hellingbanen aangelegd, bestraat met veldkeien.

modernisering interieur
In het interieur werd in de negentiende eeuw vermoedelijk een deel van de indeling gewijzigd. Waarschijnlijk is in deze periode op de begane grond het grote vertrek rechts aan de voorzijde ontstaan. Deze kamer werd via suitedeuren verbonden met het kleinere vertrek aan de achterzijde. 

1975-heden: Restauratie en nieuwbouw museum
Ter voorbereiding op de vestiging van het Streekhistorisch Museum Het Frerikshuus in Markt 14, vond in de jaren ’70 een restauratie plaats. Het restauratieontwerp was van de hand van architektenburo H.J.L. Ovink. De werkzaamheden omvatten allereerst het terugbrengen van de negentiende-eeuwse roedeverdeling van de vensters in de voorgevel (begane grond). In dat kader werd ook het bovenlicht van de voordeur vervangen. Men sloopte een kleine twintigste-eeuwse aanbouw aan de achterzijde en in de linker zijgevel werd de zij-entree dichtgezet. 
In het interieur vonden slechts kleinschalige veranderingen van de indeling plaats. In het vertrek links aan de voorzijde werd een bedstedewand gereconstrueerd. In de gang kwam een nieuwe betonvloer, waarop de bestaande tegels van Naamse steen werden herlegd. Eén van de twee toegangen tot het rechter vertrek kwam te vervallen. 

In 2004 werd Markt 14 onderdeel van het Nationaal Onderduikmuseum. Het pand raakte via een glazen tussenlid verbonden met de nieuwe entreehal van het museum. Aan de achterzijde installeerde men een lift, een nieuw toilet en een nieuwe verdiepingstrap.