Introductie

Inleiding

Veenhuizen kent als één van de Koloniën van Weldadigheid een uitzonderlijke geschiedenis en karakteristieke ruimtelijke structuur. Het gebied kent meer dan honderd rijksmonumenten, is een Beschermd Dorpsgezicht en werd afgelopen jaar samen met de andere voormalige Koloniën van Weldadigheid genomineerd bij Unesco als Werelderfgoed.

Hoewel de laatste jaren al veel over de geschiedenis van Veenhuizen bekend is geworden, vormt groen erfgoed een nog onderbelicht aspect. Tezamen met kleur- en materiaalonderzoek (bouwhistorisch) dient groen erfgoed een onderdeel te worden van een publicatie, als verdiepingsslag in de historische kennis van het gebied. Uiteindelijk doel is om betrokkenen in het gebied te inspireren tot een kwaliteitsslag en de onderzoeksresultaten te implementeren in beheer- en beleidsplannen.

Voorliggend onderzoek is hoofdzakelijk gebaseerd op een literatuur- en kaartenstudie, alsmede terreinverkenning. Hierbij is dankbaar gebruik gemaakt van het archiefonderzoek door Jan van den Burg.

Vanuit de opdrachtgever trad Johan Panman op als contactpersoon. Met conceptversies is meegelezen door de begeleidingsgroep, waarin onder meer gemeente Noordenveld, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en Rijksvastgoedbedrijf vertegenwoordigd waren.

Het onderzoek is uitgevoerd door Kees van Dam (landschapsarchitect en historisch onderzoeker), onder auspiciën van Eric Blok (landschapsarchitect en tuinhistoricus), beiden werkzaam bij bureau SB4.

Onderzoeksgebied

Het onderzoeksgebied is bepaald door de omvang van het Rijksbeschermd Dorpsgezicht Veenhuizen en de oorspronkelijke grens van de kolonie van de Maatschappij van Weldadigheid. Tot deze laatste behoren tevens in het noorden het beekdal van de Slokkert en in het zuiden het bos- en heideterrein aan de rand van het Fochteloërveen. Deze terreinen kennen een ander karakter en hebben een andere mate van beïnvloeding gehad, maar waren onderdeel van het agrarisch systeem en behoren tot het koloniale landschap, soms in contrast met het orthogonaal ontgonnen terrein.

Monumenten

Vrijwel het gehele gebied van Veenhuizen is aangewezen als Beschermd Dorpsgezicht. Daarnaast zijn in het gebied zo’n 124 panden of bouwwerken aangewezen als Rijksmonument. Een specifiek groen rijksmonument is de begraafplaats. Tien panden zijn aangewezen als provinciaal monument. Er zijn geen gemeentelijke monumenten.

Sinds 2012 werken verschillende overheden en organisaties aan de nominatie van de Koloniën van Weldadigheid voor Unesco Werelderfgoed. In januari 2020 is een aangepast nominatiedossier bij ICOMOS ingediend.

Een aantal bomen in Veenhuizen zijn aangemerkt door gemeente of provincie als ‘Monumentale boom’. Dit betreffen met name oudere bomen in particuliere tuinen (waaronder eik, beuk, linde en paardenkastanje en een enkele esdoorn, es, robinia, walnoot, kornoelje, gleditsia, spar, hulst en tulpenboom), van beide gevangenisinstellingen (Norgerhaven en Esserheem) en wegbeplanting: gemeentelijke bomen aan of nabij de Generaal van den Boschweg, Hospitaallaan, Ir. Mentropweg, Kerklaan, Meidoornlaan, Oude Gracht, Oude Norgerweg en Stoomweg.