Waardering

Samenvatting bouwgeschiedenis

De Theresiakapel in Hoogkerk kwam hoofdzakelijk tot stand dankzij de inzet van pastoor E.T.J. Hol. Hij spande zich in voor de bouw en het bijeenbrengen van de bouwsom. In de kapel zag hij een vooruitgeschoven katholieke missiepost in de overwegend socialistische arbeidersgemeenschap die Hoogkerk toen was. Voor het ontwerp werd de katholieke Groningse architect A. Th. Van Elmpt gevraagd. Hij ontwierp een bescheiden en relatief sobere kapel in de stijl van het (baksteen)expressionisme waarin ook een aantal verwijzingen naar middeleeuwse bouwstijlen zijn opgenomen. De toepassing van siermetselwerk in het metselwerk met een ruwe textuur en de toepassing van paraboolbogen in de kapel zijn typerende kenmerken van de expressionistische stijl. Ook voor de inrichting van het interieur werden veel schenkingen gedaan.

In de zomer van 1927 werd de eerste steen van de kapel gelegd en reeds op 1 februari 1928 werd de kapel ingewijd voor de ingebruikname ervan.

De katholieke gemeenschap van Hoogkerk gebruikte de kapel gedurende tachtig jaar voor hun katholieke erediensten en vieringen. In die periode werden er slechts enkele wijzigingen aangebracht. Het hekwerk rondom de voortuin werd verwijderd, de sacristie gemoderniseerd en het koorhek werd verwijderd waarvoor een celebratiealtaar in de plaats kwam. Het betroffen allemaal kleine en ondergeschikte wijzigingen aan de kapel en zijn interieur.

In een relatief korte periode na de herbestemming werd het interieur voor een groot deel van haar oorspronkelijke functionele en decoratieve elementen ontdaan. Ook de biechtruimtes en de doopkapel moesten wijken voor de plaatsing van toiletten. De hardstenen doopvont werd hierin hergebruikt als gootsteen.

Cultuurhistorische waardering

De cultuurhistorische waardering is onderverdeeld in een aantal deelwaardestellingen. De deelwaarden zijn gebaseerd op de waarderingscriteria zoals de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed deze hanteert in de Erfgoedwet (artikel 9, beleidsregel aanwijzing Rijksmonumenten, Erfgoedwet). De criteria zijn voor dit kerkelijke monument uitgebreid met de deelwaarden "kerkelijk interieurensemble"en "kerkhistorische waarden" zoals Herman Wesselink deze in 2018 heeft voorgesteld in zijn dissertatie: Een sterke toren in het midden der stad, paragraaf 3.3.2, pp. 187-193. Deze methodiek heeft hij ontwikkeld voor de waardering van jonge kerkgebouwen uit de periode 1800-1970.

Daarnaast worden de bouwfasering en de waardering visueel gepresenteerd op de faserings- en waarderingsplattegronden. Deze zijn tevens in hogere resolutie (en met de ‘plafondkruizen’) als bijlage in de rapportage opgenomen onder de knop 'downloads'. De tekening van Holstein Restauratie Architectuur uit 2020 zijn als onderlegger van de faserings- en waarderingstekeningen gebruikt.

Faseringsplattegronden

bruin: bouw Theresiakapel
groen: latere (kerkelijke) aanpassingen
rood: recente aanpassingen

Waarderingsplattegronden

blauw: hoge monumentwaarden, van cruciaal belang voor de structuur en/of de betekenis van het object.
groen: positieve monumentwaarden, van belang voor de structuur en/of de betekenis van het object.
geel: indifferente monumentwaarden, van relatief weinig belang voor de structuur en/of de betekenis van het object.

Een kruis in de ruimte duidt op de waardering van de plafonds en/of balklaag in de bovenstaande kleuren.

Algemene historische waarden en waarden vanuit de gebruikshistorie

De Theresiakapel getuigd van de wens van de parochie Zuidhorn om vaste ‘katholieke’ voet aan de grond te krijgen in de overwegend socialistische arbeidersgemeenschap Hoogkerk ten tijde van een sterk verzuilde maatschappij. Bouwpastoor E.T.J. Hol beschouwde de kapel zelfs als een vooruitgeschoven missiepost.
De keus van de parochie voor de katholieke architect A. Th. Van Elmpt is typerend voor de verzuilde maatschappij van tijdens de bouwtijd.

Ensemblewaarden en stedenbouwkundige waarden

De kapel vormt een atypisch en daarom waardevol onderdeel van de oostelijke straatwand van de Zuiderweg in Hoogkerk. De ligging van de kapel, enige meters achter de rooilijn, en de relatief hoge nok van het schip met daarop de dakruiter wijken af van de overige bebouwing aan deze zijde van de straat.
De onbebouwde en symmetrische opzet van de voortuin heeft als goed bewaard en oorspronkelijk element een hoge waarde.
Hoewel de kosterswoning (Zuiderweg 36) vanaf 1927 ook behoort tot het katholieke bezit, is de ruimtelijke en architectonische samenhang tussen de kapel en de kosterswoning zeer beperkt tot afwezig.

Architectuurhistorische waarden

De kapel heeft een hoge architectuurhistorische waarde vanwege het gaaf bewaarde casco en de gevels. Het is een goed bewaard, bescheiden (qua omvang) en sobere variant van de expressionistische bouwstijl uit de interbellumperiode. De toegepaste paraboolbogen, de tegelvloeren, het gebruik van (schoon) metselwerk met een ruwe baksteentextuur en het siermetselwerk hierin, zijn kenmerkende stijlelementen. De strenge symmetrische opzet van zowel de voortuin, de westgevel en in het interieur zijn kenmerkend voor de kapel.
Het ruimtelijk concept van het ongedeelde schip met een duidelijke oriëntatie op het hoofdaltaar in de absis is nog altijd goed herkenbaar en heeft een hoge waarde.
Het ontwerp van de kapel vormt een onderdeel van het vrij omvangrijke en overwegend katholieke oeuvre van de productieve Groningse architect A. Th. Van Elmpt.

Bouwhistorische waarden

De kap met daarop de telmerken en aanduidingen heeft een hoge bouwhistorische waarde als gaaf bewaarde constructie. De toepassing van het zogenaamde springwerk is een karakteristieke spantconstructie voor (latere) kerkelijke gebouwen.

Kerkelijk interieurensemble

De kapel is zeer goed herkenbaar als katholieke kapel vanwege de ruimtelijke betekenis in samenhang met enkele nog aanwezige onderdelen: Het altaarensemble vormt daarbij nog het enige aanwezige ‘roerende’ element, daarnaast zijn de vloer, het plafond, het oksaal, de wijwaterbakken, de eerste steen, de preekstoel, de kluis en het glas-in-lood de aard- en nagelvaste elementen die van cruciaal belang zijn voor de herkenbaarheid van de katholieke kapel. Ook het doopvont is nog in de kapel aanwezig maar in een sterk aangepaste vorm.
Wat betreft roerende interieuronderdelen (muv het altaarensemble) is er na de onttrekking aan de eredienst in 2008 veel uit de kapel verdwenen.

Kerkhistorische waarden

De kapel getuigd van het hernieuwde zelfbewustzijn en de bijbehorende bouwambities van de katholieke parochie Zuidhorn in een periode (tussen 1860 en 1960) die ook wel aangeduid wordt als het Het Rijke Roomse leven.
De kapel is een vrij vroeg voorbeeld van een aan Theresia van Lisieux gewijde kerk. Vanaf eind jaren twintig werden er een groot aantal kerken aan haar gewijd.