Waardestelling

Samenvatting van de bouwgeschiedenis
Vóór de bouw van het huidige pand Markt 18 rond 1870, stond op dezelfde plek al een huis. De contouren van deze oudere voorganger zijn weergegeven op het kadastraal minuutplan van 1832. Het betrof een groot gebouwencomplex aan de Markt dat uitkwam aan de Landstraat, met een grote tuin aan het achtererf. Over de verschijningsvorm en ouderdom van het gebouwencomplex is verder niets bekend.

Omstreeks 1870 werd het bestaande pand aan de Markt gesloopt en vervangen door nieuwbouw van een blokvormige villa in eclectische stijl voor de familie Van Hopbergen. De nieuw gebouwde villa was direct één van de grootste woonhuizen in het dorp. Door latere verbouwingen is van het oorspronkelijke gebouw alleen het hoofdvolume, het casco en een deel van de gevelindeling bewaard gebleven. Van de oorspronkelijke indeling en interieurafwerking resteert vrijwel niets meer. De oude kelderindeling bleef behouden, op de verdieping is de structuur van de centrale hal nog herkenbaar en op zolder bevindt zich een historische dienstbodekamer en staat nog één van de originele vouwblinden.

In 1931 werd de villa eigendom van notaris Mensink, die hier woonde en kantoor hield. De villa werd uitgebreid met een uitgebouwde kantoorruimte aan de achterzijde die toegankelijk was via de Landstraat. Ook de Coöperatieve Middenstands- Spaar- en Credietbank was bij het notariskantoor ondergebracht. Na het overlijden van de notaris kwam het pand in 1943 in handen van de bank. Het bankkantoor aan de achterzijde werd in 1947 uitgebreid. Een jaar later plaatste men een zware kluis op de begane grond. Deze aanbouw en kluis zijn later weer verwijderd. In 1951 kwam het pand in handen van de Amsterdamsche Bank (later AMRO-bank), de Coöperatieve Middenstandsspaarbank liet in 1955 een nieuw bankgebouw op het terrein aan de Landstraat bouwen.

In 1965 vond een ingrijpende verbouwing plaats van het bankgebouw aan de Markt, waarbij de gehele begane grond door de bank in gebruik werd genomen. Een groot deel van de bestaande indeling werd uitgebroken, inclusief trappenhuis en achtergevel. De destijds ontstane ruimtelijke structuur, met naast de hoofdentree aan de Markt aparte toegangen voor personeel en de bovenwoning aan de achterzijde, is nog altijd bepalend voor de huidige routing in het gebouw. De voorgevel zou in meerdere fasen een steeds strakkere uitstraling krijgen en een groot deel van de oorspronkelijke, decoratieve details verliezen.

Na 1965 werd het bankgebouw nog op enkele punten gemoderniseerd. In de aanbouw kwam een extra kluis, die tot op heden als ruimte nog herkenbaar is. In 1998 werd aan de Markt een hellingbaan aangelegd. In 2009 werd de bank verbouwd tot winkel met bovenwoning. In de voorgevel werd centraal een brede winkelpui geplaatst en vrijwel het gehele bankinterieur werd uitgebroken en gemoderniseerd.

De bouwgeschiedenis en de bouwchronologie zijn visueel weergegeven op bijgaande faseringsplattegronden.

Waardestelling
De waardestelling is opgesteld volgens de Uitvoeringsrichtlijn Bouwhistorisch onderzoek met waardestelling URL 2007 van de Stichting Erkende Restauratiekwaliteit Monumentenzorg (ERM). De waardestelling vindt plaats op twee niveaus: het gebouwde object in relatie tot zijn bredere context en de betekenis van de verschillende onderdelen in relatie tot het object zelf. Het eerste betreffen de ‘contextuele waarden’ en het tweede de ‘intrinsieke waarden’. De waardestelling bestaat uit tekst en tekeningen die complementair en onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. De intrinsieke waardestelling vindt zijn neerslag in de waardestellingsplattegronden.

Contextuele waarden
De contextuele waarden zijn volgens de Uitvoeringsrichtlijn Bouwhistorisch onderzoek onderverdeeld in een aantal deelwaardestellingen: historische waarden, ruimtelijke waarden, architectuurhistorische waarden, bouwhistorische waarden, kunsthistorische waarden, gebruikswaarden / functiespecifieke waarden en herinneringswaarden. Elk van deze deelwaarden wordt getoetst aan de hand van de criteria gaafheid en zeldzaamheid. Bij het opstellen van de redengevende omschrijving van Markt 18 is reeds een beknopte contextuele waardestelling opgenomen. Deze is hieronder cursief weergegeven en is op enkele punten aangevuld.

historische waarden en herinneringswaarden
Dit in de late negentiende eeuw gebouwde herenhuis is representatief voor de voorname huizen die in deze periode verspreid aan de Markt en belangrijkste straten van Aalten verrezen. Later was in het pand notaris Mensink gevestigd, evenals een filiaal van de Coöperatieve Middenstands Spaar- en Credietbank.

De vestiging en uitbreiding van de Coöperatieve Middenstands Spaar- en Credietbank vanaf 1931 in Markt 18, de overname door de Amsterdamsche Bank (later AMRO-bank) en de bouw van een nieuw bankgebouw voor de Coöperatieve Middenstandsspaarbank aan de Landstraat in 1955 herinnert aan de groei van het bankwezen in Aalten in de twintigste eeuw.

gebruiks- en functiespecifieke waarden
Het historisch gebruik als voornaam woonhuis is alleen nog afleesbaar aan het hoofdvolume van de villa aan de Markt.

Ook de historische functie als bankgebouw is relatief beperkt herkenbaar. Alleen een kluis van na 1965 en een nachtloket in de rechter zijgevel herinneren nog concreet aan het voormalig gebruik als bank. Verder is de routing in het gebouw - met een hoofdentree aan de Markt en gescheiden entrees voor personeel en bewoners (op de verdieping) aan de achterzijde - nog karakteristiek voor de routing in de voormalige bank met bovenwoning.

ruimtelijke waarden
Het forse, voormalige woonhuis neemt binnen het beschermd dorpsgezicht een zeer prominente plaats in binnen de noordelijke gevelwand van de Markt, van oudsher het economische en maatschappelijk centrum van Aalten, en is daarmee in hoge mate bepalend voor het beeld van dit historische plein. Het pand is een voortzetting van bebouwing op deze locatie die een veel oudere oorsprong kent. Daarbij markeert het pand ook de historische perceelverdeling met hierin besloten stedenbouwkundige waarden. Met de belendende historische panden vormt het pand een goed samenhangend historisch ensemble.

De ruimtelijke waarden zijn ook gelegen in het open achtererf (in het verleden ingekort) dat vanaf de bouw van de villa toegankelijk was via de steeg aan de rechterzijde van het pand. Ook de verbinding tussen het perceel aan de Markt en het terrein aan de Landstraat vormt een historisch gegeven.

Markt 18 en Landstraat 30 vormen samen een historisch en ruimtelijk ensemble van bankgebouwen.

architectuurhistorische waarden
Hoewel het pand door verschillende ingrijpende verbouwingen in de twintigste eeuw behoorlijk is gewijzigd, geeft het nog altijd een beeld van de voorname eclectische architectuur die in de late negentiende eeuw kenmerkend was voor de representatieve huizen van de hogere klasse. Zeker in een dorp, waar de bebouwing overwegend zeer kleinschalig, veelal enkellaags was, onderscheidt het pand zich duidelijk. Het pand is dan ook in hoofdvorm, opzet, gevelindeling en vele details nog een markant voorbeeld van een representatief herenhuis uit de tweede helft van de negentiende eeuw. 

De architectuurhistorische waarden van het interieur zijn in materiële zin zeer beperkt door alle latere verbouwingen. Conceptuele waarden zijn gelegen in de oorspronkelijke indeling van de kelder, de dienstbodekamer op zolder, de ruimte van de voormalige bankkluis van na 1965 en de ruimtelijke samenhang (routing) tussen hoofdvolume, aanbouw en trappenhuis.

bouwhistorische waarden
De bouwhistorische waarden zijn hoofdzakelijk gelegen in de relatief gaaf bewaard gebleven, maar niet zeer zeldzame constructieve opzet van de villa uit omstreeks 1870, bestaande uit gevels, keldergewelven, balklagen en kapconstructie.

Door de vele opeenvolgende verbouwingen in de twintigste eeuw is de bouwhistorische gelaagdheid van de villa en later bankgebouw relatief beperkt. Alleen de meer recente functieveranderingen van de bank zijn op een aantal punten herkenbaar. Enkele onderdelen die karakteristiek zijn voor het bankgebouw, zoals de aanbouw en het trappenhuis (routing en functie), het nachtloket en de stalen ramen zijn daardoor van positieve waarde vanwege de afleesbaarheid van de bouwgeschiedenis. De oorspronkelijke houten kozijnen getuigen nog van de negentiende-eeuwse gevelindeling.

Intrinsieke waarden
Met de intrinsieke waarden worden de fysieke onderdelen van het gebouw in onderlinge samenhang gewaardeerd. Deze onderdelen kunnen een materiële waarde hebben, maar ook een conceptuele waarde, vanwege het achterliggende ontwerpidee of de functionele betekenis binnen het gebouw. Op de waardestellingsplattegronden zijn de intrinsieke waarden van de ruimtelijke structuur in drie gradaties of categorieën in kleur weergegeven:

Hoge intrinsieke waarde (blauw): van groot belang voor het karakter, de structuur of de betekenis van het object.

Positieve intrinsieke waarde (groen): van ondersteunend belang voor het karakter, de structuur of de betekenis van het object.

Indifferente intrinsieke waarde (geel): van weinig of geen belang voor het karakter, de structuur of de betekenis van het object.

De intrinsieke waarden van de interieurafwerking, gewelven, balklagen, kapconstructies, kozijnen en ramen/deuren worden met symbolen aangeduid, zoals weergegeven in de legenda.