Hoofdstraat 30-32 en 34-36

Ontstaan van de panden in 1700-1750

Het dorp De Steeg is ontstaan nabij kasteel Middachten, op de smalle overgang van de Veluwestuwwal naar het rivierdal van de IJssel. De agrarische nederzetting bestond lange tijd uit de buurtschappen Middachtersteeg en Rhedersteeg, bepaald door de huizen Middachten en Rhederoord. De grens tussen de buurten werd gevormd door het tracé van de Oversteeg, Diepesteeg en de Beekhuizenseweg. De invloedssfeer van Middachten en Rhederoord vertaalde zich ook in de kleuren van de luiken van de huizen: rood-wit voor Middachten en zwart-wit voor Rhederoord. Tot in het midden van de 19e eeuw werd De Steeg gevormd door een groep verspreide boerderijen met akkers en moestuinen. Langs de doorgaande weg van Zutphen naar Arnhem stonden enkele logementen, zoals hotel de Engel (gesloopt in 1972). 

Volgens de bestaande literatuur dateren de twee panden Hoofdstraat 30-32 en 34-36 uit het einde van de 17e eeuw en hebben ze van oudsher een directe relatie met kasteel Middachten als voormalige dienstwoningen. Het uitgestrekte grondgebied van het landgoed bevond zich echter ten oosten van de Diepesteeg. De twee panden aan de Hoofdstraat staan zo bezien op relatief grote afstand van het hoofdhuis. Daarom kan niet uitgesloten worden dat de gebouwen pas op een later moment, in de loop van de 18e of in het begin van de 19e eeuw, in eigendom zijn gekomen van de heer van Middachten bij de uitbreiding van het grondgebied. De eerste archiefbron die deze eigendomssituatie bevestigt is namelijk de kadastrale minuut met bijbehorende gegevens uit 1832.  

Ook over de 17e eeuwse datering van de panden bestaat enige twijfel. Door ingrijpende verbouwingen en wijzigingen in de 20e eeuw is, behoudens de hoofdvorm, de kelders met tongewelf, de gevel van nr. 30-32 en mogelijk enkele hergebruikte raamkozijnen in de voorgevels, niets van de oorspronkelijke bebouwing bewaard gebleven. De toepassing van drieklezoren in het metselwerk als hoekoplossing maakt een datering in de 17e eeuw onwaarschijnlijk. Aannemelijker is dat de panden in de periode 1700-1750 zijn gebouwd. Hoewel in de huidige situatie weinig meer resteert van deze bouwfase, kan aan de hand van de bestaande situatie op de bouwtekeningen van 1953 iets gezegd worden over de oorspronkelijke constructie, indeling en functie van de gebouwen. Uit de opmetingen blijkt namelijk dat beide panden de opzet hadden van een driebeukig hallehuis, met een hoofdbeuk en twee lagere zijbeuken. De hoofdconstructie bestond uit een reeks gekoppelde gebinten, die via de gebintplaten rechtstreeks de daksporen ondersteunden. Oorspronkelijk is de nokhoogte en de hoogte van de zijgevels van beide panden een stuk lager geweest. Het panden waren ingedeeld met drie woonvertrekken boven een kelder aan de voorzijde en een ruime deel- of stalruimte aan de achterzijde. Hiermee sluiten de twee panden voor wat betreft constructie en indeling naadloos aan bij de typologie van de boerderijbouw in Oost-Nederland.

Een ingrijpende verbouwing in 1952-1953

In de monumentenbeschrijving van de Rijksdienst wordt vermeld dat de panden in 1964 zijn gerestaureerd. Het archiefonderzoek spreekt deze informatie tegen. Er zijn is geen enkele documentatie van werkzaamheden in de jaren ’60 in de archieven van de Rijksdienst, de gemeente Rheden of bij het Gelders Archief aangetroffen. In het bouwdossier bij de gemeente bevinden zich wel verbouwingstekeningen uit van architect Gerrit van den Burg uit Ellecom. De tekeningen zijn onderdeel van een vergunningaanvraag voor ‘woningverbetering’ van de huizen aan de Hoofdstraat in 1952-1953, ingediend door de rentmeester van Middachten. Net als het buurpand in 1912, werd ook Hoofdstraat 30-32 gesplitst in de lengterichting en voor dubbele bewoning geschikt is gemaakt. Op basis van de plannen werden de achtergevels en de hoofddraagconstructie van beide panden volledig vernieuwd. Ter vervanging van de gebinten bouwde men op de scheiding van de woningen een dragende muur. Ook de vloeren van de begane grond en de verdiepingsbalklaag werd vernieuwd. De bestaande kapconstructies bleven bij deze verbouwing mogelijk nog intact. In de deelruimte en aan de achterzijde op de zolders van beide panden werden extra woon- en slaapvertrekken gerealiseerd. Ten behoeve van de woningscheiding van Hoofdstraat 30-32 werd daar in de rechter zijgevel een nieuwe toegang gemaakt. In de linker zijgevel werden twee nieuwe deuren en twee nieuwe vensters ingehakt en is aan de achterzijde een vensteropeningen dichtgemetseld. In de zijgevels van Hoofdstraat 34-36 werden aan de achterzijde ter hoogte van de gang rechts en bij de toiletten nieuwe vensters geplaatst. Tot slot is er op het achtererf van nr. 30-32 een nieuwe schuur gebouwd. 

Groot onderhoud in 1991

De laatste grote wijzigingen van de twee panden zijn tot stand gekomen bij de uitvoering van grootonderhoud in 1991. Zie voor de tekeningen van de bestaande en nieuwe situatie het tabblad 'bijlagen'. Het onderhoud had betrekking op het wijzigen van de indeling van de begane grond en het inbouwen van badkamers op de zolderverdieping. Daarnaast is in ieder geval in Hoofdstraat 30-32 de kapconstructie vernieuwd, waarbij ook dakvlakken en zijgevels iets verhoogd zijn. Op de tekeningen worden kapspanten van Hoofdstraat 34-36 nog gestippeld weergegeven. Tijdens het veldwerk kon de kap niet worden waargenomen door recente afwerking/betimmeringen, maar waarschijnlijk is ook hier in 1991 een moderne gordingenkap gerealiseerd. In de dakvlakken van beide woningen zijn dakramen nieuwe dakkapellen geplaatst. Tot slot is in de achtergevel van nr. 34-36 een deur vernieuwd en zijn in beide panden in de voorgevel aan de binnenzijde achterzetramen aangebracht.