Diezerstraat 38-40

Van het onderzochte complex dateert het grote huis aan de Diezerstraat al tot de vroegste opzet van het Heilige Geestgasthuis in de 14e eeuw. Met name de eiken kapconstructie heeft een aantal kenmerken die wijzen op een datering tussen 1350 en 1400.  
De constructie is opgebouwd uit zes gestapelde gebinten, waarvan het onderste gebint uitgevoerd is met kromstijlen. Geheel in de Zwolse traditie zijn strijkgebinten toegepast. De gebinten dragen vlieringen die de eiken daksporen ondersteunen. Deze daksporen hebben een vierkante doorsnede en in de nok enkele haanhouten die met lipverbindingen verbonden zijn. Deze lipverbindingen zijn met een toognagels en gesmede spijkers gezekerd. De sporengespannen zijn genummerd met gesneden telmerken, deze merken zijn verder niet geïnventariseerd, mede vanwege de bereikbaarheid en zichtbaarheid. Opvallend en ongebruikelijk is dat de sporengespannen die ter plaatse van de bovenste gebinten staan bouwsporen bevatten van de lipverbindingen van een (verdwenen) tweede haanhout.  Sporengespannen met dubbele baanhouten worden in de IJsselstreek vooral in de eerste helft van de 14e eeuw toegepast. Als voor ondersteuning en stabiliteit gebintenconstructies geïntroduceerd worden volstaan enkele baanhouten in de nok. Uit de overgangsfase tussen deze constructieprincipes zijn meer voorbeelden bekend ( Rodetorenstraat 12-14 in Zutphen , XIVA en Koepoortstraat 20 in Doesburg dendrochronologisch gedateerd tussen 1384 en 1396) waarbij gebinten in combinatie met gespannen met dubbele baanhouten toegepast zijn, meestel ook met houtverbindingen met elkaar verbonden. Een ander vroeg kenmerk is de gepende verbinding van de windschaden in de vlieringen, later wordt deze verbinding met spijkers gemaakt. Bij de windschoren valt verder op dat deze om-en-om bij de gebinten aangebracht zijn, gebruikelijk is om alle gebinten van schoren te voorzien. 

De gebinten zijn voorzien van gesneden telmerken, aan de zuidzijde gebroken aangebracht om onderscheid tussen links en rechts aan te brengen. De gebinten zijn van oost naar west genummerd van 1 tot en met 6. Diezerstraat 38-40 was dus een zelfstandige bouwmassa.  Anders dan Ter Kuile suggereert kan de kapel van het Heilige Geestgasthuis dus niet het gehele perceel tussen Gasthuisstraat en Koningsplein aan de Diezerstraat ingenomen hebben. Oorspronkelijk was ter hoogte van de dekbalken van het onderste en het bovenste gebint met kinderbinten een flieringvloer aangebracht. Deze vloeren zijn nu verdwenen, de inkepingen van de kinderbinten zijn nog wel zichtbaar.
Ter plaatse van de aansluiting van de zolder van het voorhuis op de kap van het achterhuis bleef de oorspronkelijke borstwering bewaard, inclusief de lichte uitkraging aan de buitenzijde die ondersteund word met een bloktand. De bovenste twee lagen metselwerk van deze uitkraging zijn afgeschuind in de lijn van het oorspronkelijke dakvlak. Deze afwerking is bedoeld om hemelwater buiten de gevel af te kunnen voeren, het achterhuis is hier later tegenaan gebouwd. Bij een eerdere waarneming in het pand kon op de eerste verdieping het baksteenformaat van de zware achtergevel opgemeten worden. De 10-lagenmaat daarvan is 77 cm. 

De topgevel aan het Koningsplein is onderdeel van de oorspronkelijke opzet. De daklijn is aan de binnenzijde met een laag bakstenen uitgemetseld om de aansluiting met de dakbedekking mogelijk te maken. Vanwege de gerende plattegrond is het strijkgespan aan de zuidzijde uitgevoerd met dubbele daksporen en een dubbel haanhout. Aan de binnenzijde zijn centraal in deze gevel drie dichtgezette luik-/vensteropeningen waarneembaar. in hoeverre deze passen in de indeling aan de buitenzijde met spitsboognissen is onduidelijk.  

De kap van het achterhuis aan het Koningsplein bevat nog veel duidelijker een verwijzing naar een ontstaan in de 14e eeuw. De eiken daksporen van dit bouwdeel hebben een rechthoekige doorsnede en vertonen op zeer veel plaatsen de bouwsporen van nu verdwenen tweede haanhouten. De gespannen zijn genummerd met gesneden telmerken die verder niet geïnventariseerd zijn. Ter plaatse van de ondersteunende gebinten zijn de daksporen substantieel zwaarder uitgevoerd. Dit zou heel goed kunnen verwijzen naar een sporenkap met een centraal langsverband, een zogenaamde makelaarkap. Dit type kap werd in de IJsselstreek alleen in de (eerste helft van de) 14e eeuw toegepast. Waarschijnlijk is deze kap dus opgebouwd uit hergebruikte onderdelen van een oudere constructie. Mogelijk was het huis oorspronkelijk een stuk lager en is het na de bouw van het hoofdhuis aan de Diezerstraat verhoogd.

Aan het eind van de 18e eeuw werd het hoofdhuis aan de Diezerstraat ingrijpend verbouwd. Mogelijk had deze verbouwing te maken met de verhuur van dit deel van het Gasthuis als twee afzonderlijke huizen aan particulieren. Het meest opvallend was de vervanging en verplaatsing van de verdiepings- en de zoldervloer in combinatie met het optrekken van een nieuwe voorgevel. De nieuwe vloeren waren opgebouwd als enkelvoudige balklaag met de balken evenwijdig aan de voorgevel. Voor de oplegging in het midden moest over de gehele hoogte van het huis een bakstenen scheidingsmuur opgemetseld worden. De nieuwe naaldhouten vloerbalken werden gedecoreerd met een duivejager profiel. Mogelijk bleef in de noord/oosthoek van het gebouw nog een deel van het oorspronkelijke vloerniveau van de zoldervloer bewaard. Ter plaatse van een groot gat in de zoldervloer is een lager niveau zichtbaar. Aan de onderzijde is dit deel van de vloer geheel afgetimmerd met een plafond. Ter hoogte van de begane grond werd de achtergevel uitgebroken ten einde het huis een stukje te verdiepen met een aanbouw. Deze aanbouw kreeg op verdiepingsniveau een lessenaardak dat aansloot op het achterste dakschild.
De nieuwe voorgevel werd in schoon metselwerk opgetrokken en aan de bovenzijde afgesloten met een forse kroonlijst met klossen en trigliefen. In de gevel werden schuifvensters geplaatst. Om het architectonische beeld te completeren werden op het voorste dakschild geglazuurde oud-Hollandse dakpannen gelegd

In dezelfde periode werd mogelijk het achterhuis ook opnieuw ingedeeld. Daarbij bracht men een tussenvloer aan en werd het huis in de lengterichting met een bakstenen wand opgedeeld. Deze tussenvloer is opgebouwd als enkelvoudige balklaag in een wisselende opbouw [zie verder ook: ARCX rapportage 0889 Diezerstraat 38 Zwolle, 3 juni 2015]. Het is zeer verleidelijk om deze oplossing in verband te brengen met een herindeling ten behoeve van de bewoners van het Gasthuis. Op deze wijze konden ruggelings tegen elkaar aan de straatzijde en aan het binnenterrein kamers gemaakt worden. Om voldoende stahoogte te krijgen zijn in ieder geval in het noordelijke deel (nu behorend bij de winkel) van de zolderbalklagen aan de onderzijde in lengterichting een stuk afgezaagd. Mogelijk dateert de merkwaardige tweedeling van de eerste verdieping in een deel behorend bij de winkel en een deel behorend bij het Gasthuis ook uit deze tijd.