Tijdlijn

De nederzetting Wageningen is in de twaalfde eeuw ontstaan aan de Rijndijk. De dijk liep ter hoogte van de huidige Hoogstraat waarvan het noord-oostelijke deel oorspronkelijk Cruijsstraat heette. Aan het eind van de vijftiende eeuw kreeg de stad een ommuring met aan de westzijde van de Cruijsstraat de Nudepoort en aan de oostzijde de Berghpoort. Binnen de omwalling was de stad vrij ruim opgezet met een overzichtelijk stratenpatroon. In de zeventiende eeuw was met name langs de noord- en de oostzijde langs de omwalling nog veel ruimte. De open ruimte achter de huizen aan de hoofdstraten was ingevuld met diepe tuinen.

Op de vogelvluchtplattegrond die Nicolaas van Geelkercken in 1654 tekende en die later ook gepubliceerd werd door Frederick de Wit is op de onderzoekslocatie een breed dwarshuis met een zadeldak evenwijdig aan de straat getekend. Links daarvan staat een diep huis met een kap met de nokrichting haaks op de straat.
Dit diepe huis betreft het recent gesloopte huis Hoogstraat 65. Dit huis is in juli 2019 door het Monumenten Advies Bureau (MAB) bouwhistorisch onderzocht.^[1] Uit dit onderzoek blijkt dat op deze locatie in 1593 al bebouwing aanwezig was. Carl Crakau en Marij Tiengnagels verkopen dan een huijs ende hoffstadt aan Cornelis Derricx en Hilleken Harmansdochter.  Dit huis werd omstreeks 1640 voorzien van een achterhuis. het voorhuis werd aan het eind van de negentiende eeuw verbouwd en met een verdieping verhoogd.

De huizen aan de Cruijsstraat hadden zoals gebruikelijk in de late middeleeuwen gemeenschappelijke bakstenen scheidingsmuren. Het onderste deel van de gedeelde muur tussen nummer 65 en 67-69 is opgetrokken met bakstenen met een 10-lagenmaat tussen de 73 en 76 cm. Het MAB nam in 2019 vlak onder de zolderbalklaag bakstenen met een lengte van 28-29 cm en een dikte van 6 tot 7 cm waar, die zij in de tweede helft van zestiende eeuw dateren. Ook in de (nu verdwenen) achtergevel  van het voorhuis werden in de top stenen met het formaat 26 x 12,5/13 x 5,5/6 en een 10-lagenmaat van 75 cm waargenomen. Deze dikte komt globaal overeen met de door ARCX gemeten 10-lagenmaten. Bij het exact dateren enkel en alleen op grond van het baksteenformaat dient een vrij grote marge in acht genomen te worden. Het lijkt ons daarom zeker niet onmogelijk dat dit muurwerk al uit de vijftiende eeuw kan dateren.

In het deel boven de voormalige zolderbalklaag is de contour van het onderste deel van de buitenzijde van een brede trapgevel waarneembaar. Bij een verbouwing in 1998 van het pand Hoogstraat 71 kwam ook de geveltop aan de andere zijde van het brede pand op nummer 67-69 in het zicht. Daarbij zijn door J. H. Soentgerath bouwhistorische waarnemingen gedaan en werd deze geveltop gefotografeerd en ingemeten.^[1]

Soentgerath stelde vast dat ook in de oostelijke geveltop van Hoogstraat 67-69 de bovenzijde van een trapgevel ingemetseld was. Deze zijgevel was opgetrokken in hergebruikte bakstenen van het formaat 27,5 x 13,5 x 6 cm. Ook het huis rechts daarnaast, Hoogstraat 71 was oorspronkelijk een breed dwarshuis waarvan de nok een stukje lager lag dan die van nummer 67-69. In Hoogstraat 71 heeft in de late middeleeuwen een grote brand gewoed waarna de bovenzijde van de beide eindgevels opnieuw opgetrokken moesten worden en uitgevoerd werden als trapgevels.

Van de oostelijke topgevel van nummer 67-69 kon destijds alleen de voorzijde waargenomen worden. Op zijn reconstructieschets tekent Soentgerath het huis daarom wat te laag en te ondiep. Uit de recente waarneming is duidelijk geworden dat dit pand bijna elf meter diep was, net zo diep als het buurpand op nummer 65. De nok van het dak zal op ongeveer 15m hoogte gelegen hebben.

De recent gedocumenteerde trapgevel in de bouwmuur tussen de nummers 65 en 67-69 is opgetrokken in een kleiner formaat baksteen  24,5/25 x 11/12 x 5 cm cm met een  10 lagenmaat van 61 cm. Deze stenen zijn niet hergebruikt en de hoekoplossing is consequent uitgevoerd met klezoren in de koppenlagen. Deze oplossing werd tot in het begin van de achttiende eeuw toegepast. Bij deze kenmerken past een datering in de zestiende of zeventiende eeuw. Oorspronkelijk zullen de trappen aan de bovenzijde afgewerkt zijn met licht overstekende natuurstenen dekstenen. Hiervan bleef in de huidige situatie niets bewaard.   
Het is denkbaar dat bij een grote brand ook huisnummer 67-69 getroffen werd en dat bij de wederopbouw daarvan de bovenzijde van de westelijke zijgevel met nieuwe stenen hersteld moest worden. Het is verleidelijk om in dat geval een verband te zoeken met één van de stadsbranden uit de zestiende of zeventiende eeuw waarvan die van 1625 het bekendst is en waarbij 11 voorhuizen en 38 achterhuizen/schuren afbrandden.

Het brede huis Hoogstraat 67-69 was in 1832 in het bezit van notaris Hendrik Paul van Heijst. Het huis kreeg zijn huidige omvang en verschijningsvorm omstreeks 1860. Bij een ingrijpende verbouwing in dat jaar - waarschijnlijk in opdracht van J.E de Voogt - kreeg het huis een nieuwe voorgevel en werd de achtergevel een stuk naar achteren verplaatst. Het nieuwe huis kreeg een kap in de vorm van drie evenwijdig aan de straat geplaatste zadeldaken. Bij deze verbouwing werden de bestaande zijgevels gehandhaafd en opgenomen in het nieuwe metselwerk. Omdat de nokken van de nieuwe daken een stuk lager kwamen te liggen, moest de bestaande trapgevel daarvoor een stuk afgetopt worden Onduidelijk is in hoeverre men destijds (delen van) bestaande vloerniveaus opnam in de nieuwe opzet.

Het huis was destijds nog in gebruik als woning. Bij een verbouwing in 1912 werd het huis verticaal opgeplitst. Het rechter deel van de begane grond werd ingericht als winkel, links bleef een woning. Beide delen hadden een eigen trap naar de verdieping.