Advies en waardering
samenvatting van de bouwgeschiedenis
Het pand Thorbeckegracht 12 in Zwolle is in haar huidige verschijningsvorm omstreeks 1750 ontstaan na de samenvoeging van twee oudere huizen achter een nieuwe brede voorgevel. Het rechter casco is het oudst en dateert waarschijnlijk uit het tweede kwart van de 17e eeuw. Niet veel later zal tegen de achterzijde van dit pand een achterhuis gebouwd zijn. Na de bouw van het rechter huis bleef het smalle perceel links daarvan (en rechts van het kort na 1650 gebouwde pand Thorbeckegracht 12a-13) enige tijd onbebouwd. Pas in de loop van de 17e- of in het begin van de 18e eeuw werd deze open tussenruimte ingevuld met de bouw van een zelfstandig huis, waarvan de balklagen opgelegd werden in de bouwmuren van de belendingen. Van de twee individuele huizen en het achterhuis zijn in ieder geval de achtergevels, de bouwmuren en de enkelvoudige balklagen bewaard gebleven. De rondhouten kapconstructie van het rechter casco dateert nog uit de 17e- of 18e eeuw.
Na de samenvoeging rond het midden van de 18e eeuw kreeg het huis een nieuwe symmetrisch ingedeelde voorgevel met de voordeur in het midden en schuifvensters op de begane grond en verdieping. Achter de voordeur liep een centrale gang die doorliep tot aan de bebouwing aan de Menno van Coehoornsingel, met vertrekken aan weerszijden. Ook op de verdieping werden beide bouwdelen met elkaar verbonden. Links achterin het rechter casco heeft van de begane grond tot de zolder een spiltrap gestaan die de verschillende niveaus ontsloot.
In het eerste kwart van de 19e eeuw zijn de vensters en de voordeur in de voorgevel gemoderniseerd en plaatste men aan de achterzijde nieuwe vensters op zolder in de oostelijke achtergevel en op de begane grond in de westelijke achtergevel. Uit deze periode dateren eveneens de schouwen met gestucte boezems in de kamers links op de begane grond. Waarschijnlijk is ook het linker casco in deze tijd onderkelderd. Het huis was gedurende de gehele 19e eeuw eigendom van de familie Thorbecke, een van oorsprong Duitse familie van rijke en invloedrijke kooplieden en (later) tabakshandelaren. Op nummer 12 woonde in het begin van de 19e eeuw Jan Everhard Thorbecke, een oom van de later zeer bekend geworden liberaal staatsman en Johan Rudolf Thorbecke, naar wie de Thorbeckegracht in 1876 is vernoemd.
In de 20e eeuw vonden nog diverse verbouwingen plaats, waarvan de vervanging van de oude spiltrap door de huidige verdiepings- en zoldertrap het meest ingrijpend was. Deze ingreep vond vermoedelijk plaats in het eerste kwart van de vorige eeuw. In deze tijd werd ook de kapconstructie van het linker casco vernieuwd. Andere wijzigingen betroffen het aanbrengen van dubbele bedrijfsdeuren rechts in de voorgevel, het moderniseren van het interieur en meer recent de splitsing van het huis aan de Thorbeckegracht en de achtergelegen bebouwing aan de Menno van Coehoornsingel.
waardering
De cultuurhistorische waardering is onderverdeeld in een aantal deelwaardestellingen. Daarnaast worden de bouwfasering en de waardering visueel gepresenteerd op de bijgevoegde faserings- en waarderingsplattegronden. Deze zijn tevens in hogere resolutie onder het tabblad ‘bijlagen’ te downloaden.
faseringsplattegronden
- rood: 17e eeuw
- oranje: 18e eeuw
- paars: 19e eeuw
- roze: 20e eeuw
- kruizen: fasering van het in het zicht zijnde plafond of balklaag. Daar waar de vloerconstructie in het zicht is, markeren de kruizen de balklaag.
waarderingsplattegronden
- blauw: hoge monumentwaarden, van cruciaal belang voor de structuur en/of de betekenis van het object.
- groen: positieve monumentwaarden, van belang voor de structuur en/of de betekenis van het object.
- geel: indifferente monumentwaarden, van relatief weinig belang voor de structuur en/of de betekenis van het object.
- kruizen: monumentwaarden van plafond. Daar waar de vloerconstructie in het zicht is, markeren de kruizen de balklaag.
algemene historische waarden en waarden vanuit de gebruikshistorie
- Thorbeckegracht 12 is van belang vanwege de herkenbaarheid van het historisch gebruik van het pand als voornaam woonhuis. De indeling en de fragmentarisch bewaard gebleven onderdelen van het historisch interieur bieden een kijkje in de materiële wooncultuur van een welgestelde koopmansfamilie in Zwolle.
- Het pand is van belang als woonhuis van de familie Thorbecke, in ieder geval vanaf het begin van de 19e eeuw (maar mogelijk al daarvoor). Deze van oorsprong Duitse familie van ‘factoors’ vestigden zich aan de Dijk langs de gracht van het Noordereiland, het centrum van de transitohandel in Zwolle. De familienaam werd later vooral bekend door Johan Rudolf Thorbecke, de liberale staatsman die de grondwetswijziging van 1848 voorbereide, geboren werd op nummer 11 en naar wie de huidige Thorbeckegracht in 1876 is vernoemd.
ensemblewaarden en stedenbouwkundige waarden
- Thorbeckegracht 12 omvat een historisch gegroeid complex bestaande uit een representatief huis aan de gracht en het rechtsachter gelegen achterhuis en is in historisch-ruimtelijke zin direct gerelateerd aan de achtergelegen bebouwing aan de Menno van Coehoornsingel.
- Het huis vormt een belangrijke en beeldondersteunende schakel in de historische gevelwand aan de Thorbeckegracht. De bouw en uitbreiding van de verschillende bouwdelen op het perceel is zeer representatief voor de ruimtelijke ontwikkeling van de bebouwing aan ‘den Dijk’, de latere Thorbeckegracht, vanaf de aanleg van de vestingwerken in de 17e eeuw.
architectuurhistorische waarden
- Het gebouw is van belang vanwege de grotendeels gaaf bewaard gebleven brede voorgevel gebouwd omstreeks het midden van de 18e eeuw. De cultuurhistorische kwaliteiten van de gevel komen tot uitdrukking in de symmetrische gevelindeling, het zeer verzorgde en grotendeels van originele voegen voorziene metselwerk en de materialisering en detaillering van de kroonlijst, de kozijnen en de voordeur met bovenlicht. Hierbij moet ook vermeld worden dat voor het huis, als één van de weinige panden aan de Thorbeckegracht, nog de oorspronkelijke hardstenen privéstoep ligt.
- Aan de achterzijde ligt de architectuurhistorische waarde hoofdzakelijk besloten in de relatief gaaf bewaard gebleven 17e-eeuwse achtergevel aan de oostzijde en de laat 17e- of 18e-eeuwse achtergevel aan de westzijde.
- Het huis is daarnaast van architectuurhistorisch belang vanwege de deels gaaf bewaard gebleven 18e-eeuwse indeling met een centrale gangstructuur met vertrekken aan weerszijden op de begane grond en een voor- en achterkamer (porte-brisée) links op de verdieping. De bewaard gebleven interieuronderdelen uit de 18e en vroege 19e eeuw vertegenwoordigen een hoge cultuurhistorische waarde. Het gaat hierbij om de marmeren gangvloer op de begane grond, de paneeldeuren in de gang en tussen de kamers links op de begane grond en de verdieping, het stucwerk in de gang en de schouwen met gestucte schouwboezems in de voor- en achterkamer links op de begane grond en tot slot de historische klinker- en plavuizenvloer in de kelder.
bouwhistorische waarden
- Thorbeckegracht 12 is van belang vanwege de lange en complexe bouwgeschiedenis vanaf de 17e eeuw en de ruimtelijke ontwikkeling van twee individuele panden en een achterhuis tot één breed huis. De gelaagdheid van de bouwgeschiedenis en de verwevenheid van de onderlinge bouwmassa’s is vooral zichtbaar/afleesbaar vanaf het nog deels open binnenterrein en is inpandig beleefbaar door de verschillende vloerniveaus van de afzonderlijke bouwdelen.
- De bouwhistorische waarden zijn in materiële zin gelegen in de bewaard gebleven onderdelen van de twee individuele casco’s uit de 17e- en (mogelijk) 18e eeuw, betreffende de rondhouten kapconstructie aan de oostzijde, de enkelvoudige naaldhouten balklagen (inclusief trapraveling en boogvormige uitsparingen), de bouwmuren en de gevels.
- De kelder is in vorm en constructie niet zeldzaam of bijzonder, van belang is met name de historische context van de aangetroffen funderingsproblematiek die tot uitdrukking komt in de rechter kelderwand.