Advies en waardering
Samenvatting van de bouwgeschiedenis
De onderzochte panden bevinden zich in één van de oudste delen van het Zwolse stadscentrum, waar in de 14e eeuw al huizen stonden. Kort na 1400 komen deze gebouwen aan de Papenstraat in handen van de Broeders van het Gemene Leven, die zich in 1394 definitief in het gebied hadden gevestigd. De huidige panden hebben allen een laat-middeleeuwse oorsprong en zijn vermoedelijk gebouwd of verbouwd in de tweede helft van de 15e eeuw onder rectoraat van Albert van Kalkar. Blijmarkt 21 herbergde de mouterij en de kapel van de broeders en in Papenstraat 11-13 was een gastenverblijf annex ziekenzaal ingericht. Papenstraat 9 bestond oorspronkelijk waarschijnlijk uit een voor- en achterhuis die door een open plaats van elkaar gescheiden waren. Al in de late middeleeuwen zullen deze bouwdelen met elkaar zijn verbonden.
Berends concludeerde in 1974 dat de broeders ‘geen eigen bouwstijl ontwikkelden, maar vooral de plaatselijke tradities volgden’. Dit lijkt niet helemaal op te gaan voor de panden aan de Papenstraat, waar bijvoorbeeld nergens strijkspanten zijn toegepast, terwijl dit in Zwolle toch zeer gebruikelijk was.
In de loop van de 20e eeuw verpauperde het complex en raakten de huizen in verval. In de jaren 1973-1976 werden de panden als onderdeel van het zogenaamde ‘Cele-complex’ gerestaureerd door architectenbureau Roebbers-Klein Douwel, in opdracht en onder toezicht van Openbare Werken Zwolle. Het uitgangspunt bij deze restauratie was behoud, herstel of reconstructie van de laat-middeleeuwse situatie. Dit is met name bij het casco-herstel en de restauratie van de gevels terug te zien. In andere gevallen werd gekozen voor eigentijdse oplossingen en materialen, met name in het interieur. Dit geldt bijvoorbeeld voor de afwerking van de vloeren, de ontsluiting via nieuwe trappenhuizen en het plaatsen van stalen ramen in de onderzijde van de gereconstrueerde kruisvensters.
Bij de restauratie zijn vrijwel alle sporen van latere veranderingen tot aan de restauratie uitgewist. Hierdoor is het onvermijdelijk dat in de beschrijving van de bouwgeschiedenis van de panden grote gaten tussen de laat-middeleeuwse oorsprong en de restauratie zitten en dat deze periode grotendeels onbenoemd is gebleven.
Waardering
Omdat actuele opmetingen ontbreken, zijn de datering en waardering met kleurcodes weergegeven op plattegronden van de nieuwe situatie uit 1973. De plattegronden zijn in hogere resolutie onder het tabblad 'bijlagen' te downloaden.
faseringplattegrond
Rood = 1300-1600
Oranje = 1600-1970
Geel = restauratie 1973
Zwart = voorgenomen restauratiewerkzaamheden op de plattegronden van 1973.
waarderingsplattegrond
Blauw = hoge monumentwaarden, van cruciaal belang voor de structuur en/of de betekenis van het object.
Groen = positieve monumentwaarden, van belang voor de structuur en/of betekenis van het object.
Geel = indifferente monumentwaarden, van relatief weinig belang voor de structuur en/of betekenis van het object.
De kruizen verwijzen naar de datering / waardering van de bovenliggende balklaag of kapconstructie.
Hieronder volgt de tekstuele waardering van het complex, onderverdeeld in verschillende deelwaardestellingen.
Algemene historische waarden
De onderzochte gebouwen zijn van grote cultuurhistorische waarde als onderdeel van de voormalige behuizing van de Broeders van het Gemene Leven in het stadsdeel tussen Papendwarsstraat, Praubstraat, Blijmarkt en Papenstraat. Daarnaast zijn de huizen representatief voor de cultuuromslag die vanaf de jaren ’70 van de vorige eeuw plaatsvond in het beleidsmatige denken over de toekomstige ontwikkeling van de binnenstad. In enkele jaren verschoof, mede onder druk van belanghebbende burgers en actiegroepen, het accent van grootschalig denken met de bijbehorende saneringen naar een steeds grotere waardering van de historische ontwikkeling van de stad. De restauratie van het gehele Cele-complex heeft een belangrijke rol gespeeld in deze ontwikkeling. Niet in de laatste plaats omdat het de stad zelf was, via het bureau Bk/monumentenzorg van Openbare Werken, die hier de regie voerde en ook de uitvoering begeleidde.
Stedenbouwkundige waarden en ensemblewaarden
Papenstraat 9, 11-13 en Blijmarkt 21 maken onderdeel uit van een waardevol ensemble van in oorsprong laat-middeleeuwse bebouwing van de Broeders van het Gemene Leven. Al sinds de 15e eeuw is er aan de zuidoostzijde van de Papenstraat sprake van een grote mate van continuïteit in bouwvolumes en percelering. Mede door de restauratie en reconstructie van de gevelbeelden in de jaren ’70 van de vorige eeuw, voegen de panden zich gemakkelijk in het omringend, historisch stedelijk weefsel.
Architectuurhistorische- en bouwhistorische waarden
De onderzochte gebouwen zijn architectuurhistorisch waardevol als voorbeeld van (gerestaureerde) functioneel vormgegeven laat-middeleeuwse conventsbebouwing. Bij de restauratie zijn grote delen van de laat-middeleeuwse gevels (en de 19e-eeuwse voorgevel van Blijmarkt 21) gereconstrueerd. De huidige gevels tonen dan ook niet alleen een beeld uit een ver verleden, maar reflecteren tevens de in de jaren ’70 van de vorig eeuw heersende restauratiefilosofie. Het gaat hierbij om de voorgevel en de zijgevels van Blijmarkt 21, de verdieping van de voorgevel en de achtergevel van Papenstraat 11-13 en het eerste deel van de rechter zijgevel van het voorhuis en de noordgevel van het achterhuis van Papenstraat 9.
Naast deze gerestaureerde/gereconstrueerde geveldelen, is de onderzijde van de voorgevel van Papenstraat 11-13 gaaf bewaard gebleven, met deur en schuifvensters uit de vroege 19e eeuw. Verder zijn in alle panden de gemeenschappelijke geveltoppen en bouwmuren van bouwhistorische waarde, met sporen van voormalige gevelopeningen, kaarsnissen, verdwenen vloerniveaus en spaarbogen.
De bouwhistorische waarden betreffen daarnaast in Blijmarkt 21 de licht alternerende verdiepingsbalklaag en de alternerende zolderbalklaag met sporen van de verankering van verticale assen.
In Papenstraat 11-13 wordt de bouwhistorische waarde vertegenwoordigt door de verdiepingsbalklaag, de zolderbalklaag (waarvan de moerbalken nog origineel zijn) en de kapconstructie. De kelders zijn als zodanig belangrijk voor het begrijpen van de structuur van het huis en de ondergrondse verbindingen tussen verschillende bouwdelen. Oorspronkelijk zullen zij een gewelf gehad hebben, maar deze zijn later vervangen door een houten balklaag. Voor wat betreft het interieur is de indeling op de begane grond van de opkamer boven de zuidelijke kelder en de naastgelegen, deels met witjes afgewerkte gang het behouden waard. Dit geldt zeker ook voor het gerestaureerde gemak op de verdieping.
Bij Papenstraat 9 ligt de bouwhistorische waarde besloten in de (gerestaureerde) verdiepingsbalklaag, de zolderbalklaag van het voorhuis (ondersteund door twee korbeelstellen) en in de kapconstructie van het voorhuis.
.jpg "<p>Blijmarkt 21 is rood gearceerd op de kadastrale minuutkaart van 1832. De open plaats achter Blijmarkt 21 is nog deels bebouwd en het pand is in gebruik als de brouwerij van Everardus F.R. Horst. (beeldbank RCE). </p>")
.jpg "<p>De in het begin van de 19e eeuw aangebrachte gevelindeling (de voordeur met aan weerszijden zesruits empire schuifvensters) is op de begane grond gaaf bewaard gebleven. </p>")
