Introductie

adres: Geweldigershoek 39
plaats: Zutphen
coordinaten: x 210.610, y 462.075
status: gemeentelijk monument Z-1033
onderzoek: bouwhistorische verkenning met waardestelling
functie: voormalige kapel
opdrachtgever: Ons Huis Apeldoorn

Voor de kapel op het terrein van het voormalige r.k. woonzorgcomplex Sint Elisabeth worden momenteel de mogelijkheden verkend voor een bestendig multifunctioneel gebruik van het gebouw. Naast de realisatie van sanitaire voorzieningen zijn daarbij onder andere aanpassingen in het interieur noodzakelijk. De cultuurhistorische waarde van dit uit 1869 daterende gebouw speelt bij dit onderzoek een belangrijke rol.

De huidige kapel is gebouwd als onderdeel van een uitbreiding van het bestaande armengesticht en werd ontworpen door architect H.J. Wennekers in een sobere neo-gotische stijl. Het gebouw werd in 1911 aan de westzijde uitgebreid naar een ontwerp van architect A. Th. van Elmpt. Na het beëindigen van de zorgfunctie is de kapel enkele jaren geleden definitief onttrokken aan de eredienst.

Het gebouw heeft een beschermde status als gemeentelijk monument en is gelegen binnen het door het rijk beschermde stadsgezicht Zutphen.
Aan ARCX is gevraagd om een bouwhistorisch onderzoek uit te voeren dat inzicht moet geven in de historische structuur en de daarin te onderscheiden tijdlagen, met een accent op de ontwikkeling van het historische casco, het voormalige gebruik, de historische interieurafwerkingen en veranderingen die in de directe omgeving plaatsvonden. Aan de hand van de resultaten van het onderzoek kan bepaald worden welke cultuurhistorische waarden bij een verandering in het geding zijn en hoeveel ruimte er is voor nieuwe ontwikkelingen.

plan van onderzoek
Het onderzoek was opgebouwd uit een aantal onderdelen. Allereerst werden de aanwezige gegevens in de literatuur en het Regionaal Archief Zutphen geïnventariseerd. In de verschillende digitale beeldbanken is gezocht naar historische afbeeldingen, foto’s en (kadastrale) kaarten.
Vervolgens is het gebouw op locatie onderzocht, waarbij op grond van zichtbare bouwsporen en in combinatie met de aangetroffen archiefgegevens, de belangrijkste veranderingen en verbouwingen gedocumenteerd zijn. De zolder van het gebouw was tijdens het veldwerk niet toegankelijk. De constructieve opbouw van de kapconstructie en de onderliggende gewelven kon daarom niet vastgesteld worden.
Het gebouw is bezocht op donderdag 28 juli 2022. Het (niet destructieve) onderzoek werd uitgevoerd conform de Richtlijnen Bouwhistorisch Onderzoek van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, SBN, VNG, Atelier Rijksbouwmeester en RGD dd april 2009.

digitale rapportage
Alle onderzoeksgegevens zijn chronologisch geordend en digitaal gepresenteerd in opeenvolgende vensters in een tijdlijn en voorzien van een waardering op www.tijdbeeld.com. De directe link naar de rapportage is: https://www.tijdbeeld.com/project/st--elisabethkapel

Hoewel via de website een PDF-versie van het rapport gegenereerd kan worden, is dit hoofdzakelijk bedoeld als archieffunctie. Tekst en afbeeldingen zijn optimaal te bekijken via bovenstaande link. 

situering
De Sint Elisabethkapel is gelegen in het stadsdeel Nieuwstad, ten noordoosten van het oude stadscentrum. Gesitueerd aan de Geweldigershoek, maakt de kapel deel uit van de nabij de Nieuwstadskerk ontwikkelde, voormalige katholieke enclave die ook wel Klein Vaticaan wordt genoemd. Het onderzochte gebouw vormt de noordelijke begrenzing van het voormalige woonzorgcomplex Sint Elisabeth.

beschrijving
De Sint Elisabethkapel is gebouwd op een terrein aan de Geweldigershoek, grenzend aan de voormalige stadsmuur van de Nieuwstad. De kapel is oost-west georiënteerd en heeft een in hoofdopzet rechthoekige plattegrond met tegen de linker zijde een aanbouw. De toegang is aan de westzijde en het priesterkoor aan de oostzijde. Het gebouw heeft een zadeldak dat gedekt is met gesmoorde oud-Hollandse dakpannen. De gevels zijn opgetrokken in schoon metselwerk in kruisverband. De aanbouw links is voorzien van steunberen.

De vensters van de kapel zijn gevuld met glas-in-lood, gevat in (later geplaatste) stalen ramen. In de noordgevel zijn drie spitsboogvensters aangebracht, de gevel van de aanbouw heeft een indeling met in elke travee aan de onderzijde drie smalle vensters; in het midden een hoger spitsboogvenster geflankeerd door twee rondboogvensters. Op de hoogte van de galerij zijn spitsboogvensters geplaatst. De symmetrische voor- en de achtergevel bevatten ieder twee grote spitsboogvensters.

De ongelede kerkruimte is voorzien van gotische kruisribgewelven waarvan de ribben in hout uitgevoerd zijn en de gewelfvelden opgebouwd zijn uit latwerk bedekt met stucwerk. De kapel telt vier gewelfvakken waarvan het achterste vak wat dieper is. Een gordelboog in de vorm van een triomfboog markeert de overgang naar het ondiepe priesterkoor.  Aan de andere zijde wordt de koorgalerij met daar onder de ingangspartij op vergelijkbare wijze van de kerkruimte gescheiden.